ถอดเทปพระธรรมเทศนา

• 
• 

รายละเอียด

เผยแพร่เมื่อ วันอังคาร, 18 ธันวาคม 2555 12:48

เขียนโดย Astro Neemo

เทป145

ธรรมชาติของจิต

*

สมเด็จพระญาณสังวร

สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก

วัดบวรนิเวศวิหาร

*

ปรกติของคนเป็นอย่างนี้ ๓

ธรรมชาติอย่างหนึ่งของจิต ๔

บารมี อาสวะ ๕

คัดจากเทปธรรมอบรมจิต ข้อความสมบูรณ์

ม้วนที่ ๑๘๖/๒ ครึ่งหลัง ต่อ ๑๘๗/๑ ( File Tape 145 )

อณิศร โพธิทองคำ

บรรณาธิการ

๑

ธรรมชาติของจิต

*

สมเด็จพระญาณสังวร

สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก

วัดบวรนิเวศวิหาร

*

บัดนี้ จักแสดงธรรมะเป็นเครื่องอบรมในการปฏิบัติอบรมจิต

ในเบื้องต้นก็ขอให้ทุกๆท่านตั้งใจนอบน้อมนมัสการ

พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น

ตั้งใจถึงพระองค์พร้อมทั้งพระธรรมและพระสงฆ์เป็นสรณะ

ตั้งใจสำรวมกายวาจาใจให้เป็นศีล ทำสมาธิในการฟัง

เพื่อให้ได้ปัญญาในธรรม

 

จิตตภาวนาการปฏิบัติอบรมจิตนั้น พระพุทธเจ้าได้ตรัสแสดงสั่งสอนไว้

โดยที่ได้ตรัสไว้มีใจความว่า จิตนี้เป็นธรรมชาติปภัสสรคือผุดผ่อง

แต่เศร้าหมองไปเพราะอุปกิเลสคือเครื่องเศร้าหมองทั้งหลายที่จรเข้ามา

แต่ว่าจิตนี้วิมุติหลุดพ้นจากอุปกิเลสคือเครื่องเศร้าหมองทั้งหลายได้

อาศัยการปฏิบัติทำจิตตภาวนาคืออบรมจิต

 

ทุกๆคนต่างมีกายกับจิตประกอบกันอยู่

จิตนั้นท่านเปรียบเหมือนอย่างคนพายเรือ กายนั้นเปรียบเหมือนอย่างเรือ

เรือจะไปทางไหนก็ต้องอาศัยคนพายเรือ พายเรือไป ฉันใด

ทุกคนก็ฉันนั้น ร่างกายจะไปทางไหนจะทำอะไร ก็จิตนี้เองเป็นผู้สั่ง เป็นผู้บงการ

เช่นโดยเจตนาคือความจงใจให้ทำนั่นให้ทำนี่ต่างๆ

จิตจึงเป็นส่วนสำคัญมากที่ทุกๆคนมีอยู่

๒

ปรกติของคนเป็นอย่างนี้

 

และจิตนี้เองที่ต้องเศร้าหมองไป

เพราะอุปกิเลสคือเครื่องเศร้าหมองทั้งหลายที่จรเข้ามาอาศัยอยู่ในจิต

ปรากฏเป็นกิเลสอย่างละเอียด อันเรียกว่า อาสวะ กิเลสที่ดองจิต

หรืออนุสัยกิเลสที่นอนเนื่องอยู่ในจิตบ้าง โดยเป็นกิเลสอย่างกลางคือเป็นนิวรณ์

คือกิเลสที่ปรากฏเป็นความโลภความโกรธความหลงต่างๆ บังเกิดขึ้นกลุ้มรุมอยู่ในจิต

ที่ทุกคนก็รู้ว่าจิตของตนมีโลภบ้างมีโกรธบ้างมีหลงบ้าง

 

หรือที่เป็นกิเลสที่รุนแรง ก็คือโลภโกรธหลงนั้นเองที่รุนแรง

จนถึงก่อเจตนาคือความจงใจประกอบกรรมออกไปเป็นภัยเป็นเวรต่างๆ เช่นผิดศีล ๕

คือฆ่าเขาบ้าง ลักของเขาบ้าง ประพฤติผิดในกามทั้งหลายบ้าง พูดเท็จหลอกลวงเขาบ้าง

ซ้ำยังแถมดื่มน้ำเมาคือสุราเมรัยยาเสพติดให้โทษต่างๆ เพิ่มความมัวเมาประมาทให้มากขึ้น

ปรกติของคนเป็นอยู่อย่างนี้

 

ฉะนั้น จิตเองที่เป็นธรรมชาติประภัสสรคือผุดผ่อง

จึงกลายเป็นจิตที่ไม่ผุดผ่อง แต่กลายเป็นจิตที่เศร้าหมองไม่ผ่องใส

ทั้งจิตนี้เองนอกจากเป็นธรรมชาติที่ปภัสสรคือผุดผ่องแล้ว ยังเป็นวิญญาณธาตุคือธาตุรู้ด้วย

ฉะนั้น เมื่อเศร้าหมองไปไม่ผ่องใส จึงกลายเป็นความมึนซึม โง่เขลา ไม่รู้

ซึ่งความไม่รู้นี้ก็หมายถึงว่าไม่รู้สัจจะธรรม ธรรมะที่เป็นตัวความจริง

 

ความไม่รู้นี้ของคนสามัญที่มีกิเลสทั่วไป

ก็มีอวิชชาคือความไม่รู้สัจจะที่เป็นตัวความจริง เป็นหัวหน้าใหญ่ เป็นตัวการใหญ่

นำให้เกิดโมหะคือความหลงถือเอาผิดต่างๆ ถือเอาดีเป็นชั่ว ถือเอาชั่วเป็นดี

ถือเอาสุขเป็นทุกข์ ทุกข์เป็นสุข ถือเอาเหตุเกิดทุกข์ว่าเป็นเหตุเกิดสุข

ไม่รู้จักความดับทุกข์ ไม่รู้จักทางปฏิบัติให้ถึงความดับทุกข์

๓

เพราะฉะนั้น จึงต้องประสบความทุกข์เดือดร้อนต่างๆ ความชั่วร้ายต่างๆ

จิตที่เป็นธาตุรู้ ก็กลายเป็นไม่รู้ กลายเป็นโง่เขลา จิตที่ปภัสสรก็กลายเป็นเศร้าหมอง

จึงเป็นที่น่าเสียดายที่ทุกคนมีของดีอยู่แล้วติดตัวมาเป็นธรรมชาติคือจิตดังกล่าว

ซึ่งเป็นธรรมชาติที่ปภัสสรคือผุดผ่อง เป็นวิญญาณธาตุคือธาตุรู้

 

ธรรมชาติอย่างหนึ่งของจิต

 

การที่จิตที่มีธรรมชาติอันดีอย่างยิ่งกลับกลายไปเช่นนั้น

ก็เพราะจิตนี้มีธรรมชาติอีกอย่างหนึ่งคือว่าน้อมไปได้ น้อมไปดีก็ได้ น้อมไปไม่ดีก็ได้

หากน้อมไปไม่ดีบ่อยๆ ก็ทำให้เคยชินติดอยู่ในความไม่ดี

แต่ถ้าหากว่าหัดน้อมมาในทางดีบ่อยๆ ก็จะทำให้ติดอยู่ในทางดี อันตรงกันข้าม

 

แต่ก็เป็นเคราะห์ดีของทุกๆคนที่มีจิตเป็นธาตุรู้ดังกล่าวนั้น

เพราะฉะนั้น เมื่อได้ประสบพบผ่านสุขทุกข์ต่างๆ มาบ่อยๆครั้งเข้า

ได้ทำดีทำชั่วต่างๆมาบ่อยครั้งเข้า และก็ได้รับผลเป็นสุขบ้างเป็นทุกข์จากกิเลสในใจ

ที่เรียกว่าอุปกิเลสนั้น และจากกรรมที่ประกอบกระทำออกไปทางกายทางวาจาทางใจ

จึงทำให้จับเหตุจับผลได้บ้างตามสมควร ว่ากิเลสนั้นให้เกิดทุกข์ แต่ความสงบกิเลสให้เกิดสุข

กรรมชั่วนั้นให้เกิดทุกข์ กรรมดีนั้นให้เกิดสุข

 

และทั้งตนเองก็มีธรรมชาติของตนเองอยู่คือรักตน

ต้องการให้ตนเป็นสุขไม่เดือดร้อน และไม่ต้องการให้ใครมาก่อความเดือดร้อนให้แก่ตนเอง

ต้องการให้ใครๆมาเกื้อกูลตนเอง ( เริ่ม ๑๘๗/๑ ) และนอกจากตนเองแล้ว

ตนเองยังรักคนที่ควรรักทั้งหลาย เช่นว่ามารดาบิดารักบุตรธิดาของตน

เมื่อรักใครก็ต้องการให้คนที่รักนั้นเป็นสุขมีความเจริญ ไม่ต้องการให้มาทำลายล้าง

ต้องการให้ใครๆมาเกื้อกูลตนให้ตนมีความสุขความเจริญ

ไม่ต้องการให้ใครมาทำลายล้างเช่นเดียวกัน

๔

แต่ว่าเพราะโมหะคือความหลง เพราะอวิชชาคือความไม่รู้จริง

จึงทำให้ไม่นึกถึงจิตใจของคนอื่นว่าเป็นเช่นเดียวกัน

ยังไปทำร้ายคนอื่น ทั้งที่ไม่ต้องการให้ใครมาทำร้ายตน

แต่ถ้าหากว่ารู้จักนึกเทียบเคียงดู ว่าตนเองต้องการฉันใด คนอื่นก็ต้องการฉันนั้น

ตนเองรักสุขเกลียดทุกข์ คนอื่นก็รักสุขเกลียดทุกข์ฉันนั้นเหมือนกัน

เพราะฉะนั้น เมื่อตนเองต้องการสุข ไม่ต้องการให้ใครมาก่อทุกข์ให้

ตนเองก็ไม่ควรจะไปก่อทุกข์ให้แก่ใครๆ แต่ก่อสุขให้แก่ใครๆ

เมื่อคิดดั่งนี้ก็จะทำให้รู้สึกถึงการควรทำไม่ควรทำอันเกิดจากตนเองในทางที่ถูกที่ชอบ

 

บารมี อาสวะ

 

คนเรามีธาตุรู้ที่จะคิดได้ดั่งนี้

ทั้งเมื่อได้มาพบพระพุทธศาสนา ได้ฟังคำสั่งสอนของพระพุทธเจ้า

ซึ่งสั่งสอนให้ละชั่ว ให้ทำดี ให้ชำระจิตใจของตนบริสุทธิ์ผ่องใส

ก็จะทำให้มีความสนใจนำมาใคร่ครวญ และปฏิบัติตาม

ก็จะเป็นเครื่องนำให้จิตใจนี้น้อมไปในทางดียิ่งขึ้น คือน้อมไปในทางที่ละชั่ว ทำดี

และชำระจิตใจของตนให้บริสุทธิ์ผ่องใส ตามหลักพระโอวาทสำคัญของพระพุทธเจ้า

ก็จะเป็นเหตุให้จิตใจนี้น้อมไปในทางที่ละชั่ว ในทางที่ทำดี

และในทางที่ชำระจิตใจของตนให้บริสุทธิ์ผ่องใสบ่อยๆ

ทำให้มีความคุ้นเคยในทางดี น้อมไปในทางดี เป็นความดีที่ประพฤติติดตัว

 

ความดีที่ประพฤติติดตัวนี้ก็เรียกว่าเป็นบารมีคือความดีที่เก็บไว้

อันตรงกันข้ามกับกิเลสเครื่องเศร้าหมองที่เก็บไว้ อันเรียกว่าอาสวะอนุสัยดังกล่าวนั้น

เพราะฉะนั้น ทุกคนที่เป็นสามัญชนจึงมีอยู่ทั้งฝ่ายดีและฝ่ายร้าย

ฝ่ายดีก็คือบารมี ฝ่ายร้ายก็คืออาสวะหรืออนุสัย ประจำอยู่ในจิตใจของตนเอง

และทั้งเมื่อได้มาปฏิบัติจิตตภาวนาการอบรมจิตที่พระพุทธเจ้าได้ตรัสสั่งสอนไว้

๕

ก็เป็นการปฏิบัตินำจิตให้น้อมไปในทางดี ให้ประทับอยู่ในทางดี

หรือพูดอย่างง่ายๆว่าติดอยู่ในทางดีมากขึ้น

และดีนี้เองก็จะลดชั่วให้น้อยลง ในเมื่อน้อมไปในทางดีมาก

และเมื่อลดชั่วได้ หรือว่าเก็บฝ่ายดีได้ไปโดยลำดับก็จะทำให้เป็นกัลยาณชนคือคนดี

จนถึงเป็นอริยชนคือเป็นบุคคลที่เป็นพระอริยะ หรือที่เรียกกันว่าผู้สำเร็จ

เมื่อลดชั่วได้หมดสิ้นเรียกว่าถึงที่สุดดีถึงที่สุดชั่ว ก็เป็นพระอรหันต์

ผู้เสร็จกิจในทางพระพุทธศาสนา

 

พระพุทธเจ้าและพระอรหันต์ทั้งหลาย

ก่อนที่จะได้สำเร็จเป็นพระพุทธเจ้า และสำเร็จเป็นพระอรหันต์

ท่านก็ยังมีทั้งส่วนดีทั้งส่วนชั่ว คือทั้งส่วนที่เป็นอาสวะอันเป็นส่วนชั่วที่เก็บชั่วเอาไว้

ทั้งส่วนดีคือบารมีที่เก็บดีเอาไว้เช่นเดียวกัน แต่อาศัยที่ท่านได้น้อมจิตไปในทางดี

เก็บดีคือบารมีนี้ให้มากขึ้นๆ บารมีก็ละอาสวะที่เป็นส่วนเก็บชั่วนี้ให้น้อยลง

จนถึงสุดดีคือเก็บดีไว้เต็มที่สมบูรณ์ที่สุด ก็ละอาสวะได้หมดสิ้นเป็นสุดชั่ว

จึงเป็นผู้สำเร็จเป็นพระพุทธเจ้า และเป็นพระอรหันต์ทั้งหลาย

ที่ยังไม่บรรลุถึงความเป็นพระอรหันต์ เมื่อได้ทำดีเก็บดี และละอาสวะที่เป็นส่วนชั่วได้บางส่วน

ก็เป็นพระอริยะบุคคลที่ต่ำลงมา จนถึงเมื่อยังละไม่ได้แต่ว่าทำความดีเก็บดีเอาไว้ได้มาก

ลดเก็บชั่วลงไป ก็เป็นกัลยาณชนคือคนดี แม้ยังเป็นบุถุชนคือคนที่ยังมีกิเลสอยู่อย่างเต็มที่

ยังละไม่ได้ แต่ก็เป็นกัลยาณชนคือคนดี

 

หากว่าจิตยังไม่น้อมมาในทางดี น้อมไปในทางชั่วมาก เก็บชั่วไว้มาก ก็เป็นพาลชนคือคนเขลา

และหากว่าน้อมไปในทางชั่วมากที่สุด เก็บชั่วไว้มากที่สุด ส่วนดีมีอยู่น้อยคล้ายกับไม่มี

ก็เป็นอันธพาลบุถุชน คือบุถุชนที่เป็นอันธพาล คือเป็นผู้เขลาเหมือนอย่างตาบอด เป็นผู้มืด

ต้องประสบความทุกข์อยู่ในโลกเป็นอันมาก จนกว่าจะตาสว่างขึ้น รู้จักละชั่วทำดี

รู้จักชำระจิตของตนให้บริสุทธิ์ผ่องใส จึงจะค่อยประสบความสุขมากขึ้น

ก็จะเลื่อนขึ้นเป็นสามัญชนที่เป็นคนสามัญทั่วไป

๖

แล้วก็เป็นกัลยาณชนคนดี เป็นอริยชน ชนที่เป็นพระอริยะ จนถึงเป็นพระอรหันต์ในที่สุด

ก็แปลว่าทำดีถึงที่สุดเป็นสุดดี แล้วก็สุดชั่วคือว่าละชั่วได้หมด ละอาสวะกิเลสได้หมด

จิตนี้ก็ปภัสสรผุดผ่องขึ้นโดยลำดับ จนถึงผุดผ่องเต็มที่

และธาตุรู้ของจิตก็เป็นความรู้จักสัจจะคือความจริงขึ้นโดยลำดับ

จนรู้จักสัจจะเต็มที่ คือรู้จักทุกข์ รู้จักเหตุเกิดทุกข์ รู้จักความดับทุกข์

รู้จักทางปฏิบัติให้ถึงความดับทุกข์อย่างสมบูรณ์

ต่อไปนี้ก็ขอให้ตั้งใจฟังสวดและตั้งใจทำความสงบสืบต่อไป

*

สมาธิ ๔ วิปัลลาส ๔

*

สมเด็จพระญาณสังวร

สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก

วัดบวรนิเวศวิหาร

*

สมาธิเพื่ออยู่เป็นสุขในปัจจุบัน ๒

สมาธิเพื่อญาณทัสสนะ ๓

สมาธิเพื่อสติสัมปชัญญะ ๓

สมาธิเพื่อความสิ้นอาสวะ ๔

สมาธินิมิต สมาธิบริขาร สมาธิภาวนา ๕

สติปัฏฐาน ๔ ๕

จริต ๔ ๖

วิปัลลาส ๔ ๗

คัดจากเทปธรรมอบรมจิต ข้อความสมบูรณ์

ม้วนที่ ๑๘๗/๑ ครึ่งหลัง ต่อ ๑๘๗/๒ ( File Tape 145 )

อณิศร โพธิทองคำ

บรรณาธิการ

๑

สมาธิ ๔ วิปัลลาส ๔

*

สมเด็จพระญาณสังวร

สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก

วัดบวรนิเวศวิหาร

*

บัดนี้ จักแสดงธรรมะเป็นเครื่องอบรมในการปฏิบัติอบรมจิต

ในเบื้องต้นก็ขอให้ทุกๆท่านตั้งใจนอบน้อมนมัสการ

พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น

ตั้งใจถึงพระองค์พร้อมทั้งพระธรรมและพระสงฆ์เป็นสรณะ

ตั้งใจสำรวมกายวาจาใจให้เป็นศีล ทำสมาธิในการฟัง

เพื่อให้ได้ปัญญาในธรรม

 

สมาธิภาวนาคือการอบรมสมาธิ การปฏิบัติทำสมาธิให้มีขึ้นให้เป็นขึ้น

พระพุทธเจ้าตรัสว่ามี ๔ อย่างคือ ๑ สมาธิภาวนาเพื่ออยู่เป็นสุขในปัจจุบัน

๒ สมาธิภาวนาเพื่อญาณทัสสนะความรู้ความเห็น

๓ สมาธิภาวนาเพื่อสติความระลึกได้สัมปชัญญะความรู้ตัว

และ ๔ สมาธิภาวนาเพื่อความสิ้นไปแห่งอาสวะคือกิเลสที่ดองจิตสันดานทั้งหลาย

 

สมาธิเพื่ออยู่เป็นสุขในปัจจุบัน

 

ประการแรกสมาธิภาวนาเพื่ออยู่เป็นสุขในปัจจุบัน ท่านแสดงเป็นตัวอย่างไว้ว่า

คือสมาธิที่เป็นจิตตเอกัคคตา ความที่จิตมีอารมณ์เป็นอันเดียว

อย่างสูงถึงฌานคือความเพ่ง อันหมายถึงอัปปนาสมาธิ สมาธิที่แนบแน่น

เป็นฌานที่ ๑ ที่ ๒ ที่ ๓ ที่ ๔ ที่เป็น รูปฌาน ที่สูงขึ้นไปก็ อรูปฌาน

๒

แต่ที่ต่ำลงมาก็คือไม่เป็นอัปนาสมาธิ สมาธิที่แนบแน่น

เป็นอุปจาระสมาธิ สมาธิที่ใกล้จะแนบแน่น

หรือเป็นบริกัมมสมาธิ สมาธิในการปฏิบัติตั้งแต่เบื้องต้น ให้จิตมีอารมณ์เป็นอันเดียว

และเมื่อได้จิตตเอกัคคตาคือความที่จิตมีอารมณ์เป็นอันเดียว

ก็ย่อมจะได้ความสุขอยู่ในปัจจุบัน

 

สมาธิเพื่อญาณทัสสนะ

 

ประการที่ ๒ สมาธิภาวนาเพื่อความรู้ความเห็นอันเรียกว่าญาณทัสสนะ

ท่านแสดงเป็นตัวอย่างไว้ว่า ได้แก่การปฏิบัติเพ่งแสงสว่าง หรือความสว่าง

ทำ ทิวาสัญญา คือความกำหนดหมายว่ากลางวัน ให้ได้ความสว่างของจิตใจ

จิตใจสว่าง กลางคืนเหมือนกลางวัน กลางวันเหมือนกลางคืน

ก็จะรู้จะเห็นอะไรๆได้ตามควรแก่กำลังของสมาธิข้อนี้

 

สมาธิเพื่อสติสัมปชัญญะ

 

ประการที่ ๓ สมาธิภาวนาเพื่อสติความระลึกได้สัมปชัญญะความรู้ตัว

คือกำหนดเวทนาความเป็นสุขเป็นทุกข์หรือเป็นกลางๆไม่ทุกข์ไม่สุขที่รู้แล้ว

กำหนดสัญญาความจำได้หมายรู้ที่รู้แล้ว ความกำหนดวิตกคือความตรึกนึกคิดที่รู้แล้ว

ว่าเกิดขึ้นอย่างนี้ ตั้งอยู่อย่างนี้ ดับไปอย่างนี้

 

ในข้อ ๓ นี้ ละเอียดไปกว่าข้อ ๒ และข้อ ๒ ละเอียดไปกว่าข้อ ๑

ข้อ ๑ นั้นสมาธิภาวนาเพื่ออยู่เป็นสุขในปัจจุบัน ไม่รู้ไม่เห็นอะไร

เพียงแต่จิตรวมนิ่งอยู่สงบอยู่เฉยๆ อันทำให้ได้ปีติได้สุข จากความสงบสงัด จากสมาธิ

แต่ประการที่ ๒ มีญาณทัสสนะรู้เห็นนั่นนี่ แต่เพียงแต่รู้เห็นนั่นนี่

มิได้กำหนดความรู้ความเห็นนั้น

๓

มาถึงประการที่ ๓ กำหนดความรู้ความเห็นนั้น

โดยลักษณะเป็นเวทนา เป็นสัญญา เป็นวิตกความตรึกนึกคิด

โดยมีสติความระลึกได้ สัมปชัญญะความรู้ตัว ในความรู้ความเห็น

กำหนดลงมาว่าเป็นเวทนาสัญญาเป็นวิตกความตรึกนึกคิด

และมีสติความระลึกได้สัมปชัญญะความรู้ตัว ในลักษณะเครื่องกำหนดหมายที่ปรากฏ

ของเวทนาสัญญาของวิตกความตรึกนึกคิดนั้นว่า เกิดขึ้น ตั้งอยู่ ดับไป

 

สมาธิเพื่อความสิ้นอาสวะ

 

จึงมาถึงข้อ ๔ ซึ่งเป็นสมาธิภาวนาเพื่อความสิ้นอาสวะ

อันนับว่าเป็นสมาธิภาวนาอย่างสูงสุด อันเป็นที่มุ่งหมายของการทำสมาธิ

คือเพื่อปัญญารู้แจ้งแทงตลอด นำให้เกิด อุทยัพยานุปัสสนาญาณ

คือความรู้ที่ตามดูตามเห็นความเกิดขึ้นและดับไปของขันธ์ ๕

รูปเวทนาสัญญาสังขารวิญญาณ หรือของนามรูปแต่ละข้อ ว่าเกิดขึ้นอย่างนี้ ดับไปอย่างนี้

อันจะนำให้เกิดปัญญาที่รู้แจ้งแทงตลอด อันเป็นเหตุสิ้นไปแห่งอาสวะ

คือกิเลสที่ดองจิตสันดานทั้งหลาย

 

ฉะนั้น สมาธิภาวนาจึงมีหลายอย่าง

ตั้งแต่อย่างธรรมดาสามัญ คือประการที่ ๑ เพื่ออยู่เป็นสุขในปัจจุบัน

และก็สูงขึ้นเป็นเพื่อรู้เห็นในความสว่างของจิตที่กำหนดทิวาสัญญา

ความสำคัญหมายว่ากลางวัน แม้ในเวลากลางคืน

กลางคืนเหมือนกลางวัน กลางวันเหมือนกลางคืน

และต่อไปก็เพื่อสติสัมปชัญญะระลึกรู้ความเกิดขึ้นตั้งอยู่ดับไปของเวทนาสัญญา

วิตกความตรึกนึกคิดของตนทั้งหมด และสูงสุดก็เพื่อความสิ้นอาสวะ ก็ทำสมาธิเพื่อปัญญา

คือทำสมาธิเพื่อเป็นมูลฐานของปัญญาที่รู้แจ้งเห็นจริงความเกิดดับของขันธ์ ๕ หรือนามรูป

( เริ่ม ๑๘๗/๒ ) อันเป็นเหตุสิ้นอาสวะคือกิเลสที่ดองจิตสันดานทั้งหลาย

๔

สมาธินิมิต สมาธิบริขาร สมาธิภาวนา

 

อนึ่ง พระพุทธเจ้ายังได้ตรัสไว้ในพระสูตรหนึ่ง ถึงสมาธินิมิต สมาธิบริขาร และสมาธิภาวนา

สมาธินิมิตนั้นได้แก่ นิมิต คือเครื่องกำหนดหมายแห่งสมาธิ ตรัสว่าได้แก่สติปัฏฐานทั้ง ๔

ตรัสสมาธิบริขารคือเครื่องอาศัยแห่งสมาธิ ตรัสว่าได้แก่สัมมัปปธาน

ตั้งความเพียรชอบทั้ง ๔ ข้อ คือ ๑ สังวรปธานเพียรระวังบาปที่ยังไม่เกิดมิให้เกิดขึ้น

๒ ปหานปธานเพียรละบาปที่เกิดขึ้นแล้ว ๓ ภาวนาปธานเพียรทำกุศลที่ยังไม่เกิดให้เกิดขึ้น

๔ อนุรักขณาปธานเพียรรักษากุศลที่บังเกิดขึ้นแล้วให้ตั้งอยู่ไม่ให้เสื่อม

และให้เพิ่มพูนมากขึ้นจนถึงความบริบูรณ์

และได้ตรัสสมาธิภาวนาคือการส้องเสพ อาเสวนาการส้องเสพ

ภาวนาการอบรมทำให้มีขึ้นให้เป็นขึ้น พหุลีกรรมคือการที่กระทำให้มากซึ่งสมาธิ

ฉะนั้น จึงมาถึงสติปัฏฐานทั้ง ๔ ที่พระพุทธเจ้าตรัสยกขึ้นว่าเป็นสมาธินิมิต

คือเป็นนิมิตเครื่องกำหนดหมายแห่งสมาธิ

 

สติปัฏฐาน ๔

 

สติปัฏฐานทั้ง ๔ นี้ได้ตรัสแสดงไว้โดยพิสดารในมหาสติปัฏฐานสูตร

ซึ่งตรัสไว้โดยเริ่มต้นมีใจความว่า ทางไปอันเอกคืออันเดียว เพื่อความบริสุทธิ์ของสัตว์ทั้งหลาย

เพื่อก้าวล่วงโสกะปริเทวะคือความโศกความรัญจวนคร่ำครวญใจ

เพื่อดับทุกข์โทมนัสความไม่สบายกายไม่สบายใจ เพื่อบรรลุญายธรรม ธรรมะที่พึงบรรลุ

ธรรรมะที่พึงรู้ ท่านแสดงว่าได้แก่อริยมรรคมีองค์ ๘ เพื่อกระทำให้แจ้งนิพพาน

ซึ่งรวมความว่าเพื่อละ หรือตัดอุปัทวะคือเครื่องขัดข้อง ๔ อย่าง

อันได้แก่โสกะอย่าง ๑ ปริเทวะอย่าง ๑ ทุกข์อย่าง ๑ โทมนัสอย่าง ๑

เพื่อบรรลุผลที่ดีที่ชอบ ๓ อย่าง หรือเพื่อบรรลุถึงภูมิธรรม ๓ อย่าง

คือความบริสุทธิ์ ๑ อันเรียกว่าวิสุทธิ ญายธรรมธรรมะที่พึงกระทำที่พึงบรรลุ

อันได้แก่มรรคมีองค์แปด ๑ พระนิพพานที่พึงกระทำให้แจ้ง ๑ ดั่งนี้

๕

และสติปัฏฐานทั้ง ๔ นี้ ก็ได้แก่

กายานุปัสสนาสติปัฏฐาน สติปัฏฐานคือความพิจารณาตามรู้ตามเห็นกาย

เวทนานุปัสสนาสติปัฏฐาน สติปัฏฐานคือความพิจารณาตามรู้ตามเห็นเวทนา

จิตตานุปัสสนาสติปัฏฐาน สติปัฏฐานคือความพิจารณาตามรู้ตามเห็นจิต

ธรรมานุปัสสนาสติปัฏฐาน สติปัฏฐานคือความพิจารณาตามรู้ตามเห็นธรรม

เป็น ๔ ข้อดั่งนี้

 

จริต ๔

 

และสติปัฏฐานทั้ง ๔ นี้ ท่านแสดงว่าย่อมเป็นไปเพื่อละจริตทั้ง ๔

อันได้แก่กายานุปัสสนาสติปัฏฐานเป็นเครื่องละตัณหาจริตที่มีปัญญาอ่อน

เวทนานุปัสสนาสติปัฏฐานเป็นเครื่องละตัณหาจริตที่มีปัญญากล้า

จิตตานุปัสสนาสติปัฏฐานเป็นเครื่องละทิฏฐิจริตที่มีปัญญาอ่อน

ธรรมานุปัสสนาสติปัฏฐานเป็นเครื่องละทิฏฐิจริตที่มีปัญญากล้า

 

อนึ่ง ท่านแสดงว่าเป็นการปฏิบัติที่เหมาะแก่ ยานิก

คือบุคคลผู้มีธรรมะเป็นยวดยานพาหนะสำหรับบรรลุถึงธรรมะ ที่แตกต่างกัน

คือกายานุปัสสนาสติปัฏฐานเหมาะสำหรับคนที่เป็น สมถะยานิก

คือผู้ที่มีสมถะเป็นยวดยานพาหนะที่มีปัญญาอ่อน

เวทนานุปัสสนาสติปัฏฐานเหมาะสำหรับ สมถะยานิก

ผู้มีสมถะเป็นยวดยานพาหนะที่มีปัญญากล้า

จิตตานุปัสสนาสติปัฏฐานเหมาะสำหรับ วิปัสสนายานิก

คือผู้ที่มีวิปัสสนาเป็นยวดยานพาหนะที่มีปัญญาอ่อน

ธรรมานุปัสสนาสติปัฏฐานเหมาะสำหรับ วิปัสสนายานิก

คือผู้มีวิปัสสนาเป็นยวดยานพาหนะที่มีปัญญากล้า

 

๖

วิปัลลาส ๔

 

อนึ่ง ท่านแสดงว่าเป็นเครื่องละ วิปัลลาส คือความสำคัญหมายที่ผิด ๔ อย่าง คือ

กายานุปัสสนาสติปัฏฐานเป็นเครื่องละวิปัลลาสความสำคัญหมายที่ผิดว่างาม

เวทนานุปัสสนาสติปัฏฐานเป็นเครื่องละวิปัลลาสคือความสำคัญหมายที่ผิดว่าเป็นสุข

จิตตานุปัสสนาสติปัฏฐานเป็นเครื่องละวิปัลลาสความสำคัญหมายที่ผิดว่าเที่ยง

ธรรมานุปัสสนาสติปัฏฐานเป็นเครื่องละวิปัลลาสคือความสำคัญหมายที่ผิดว่าเป็นอัตตา

คือเป็นตัวเป็นตน

 

เพราะฉะนั้น สติปัฏฐานทั้ง ๔ นี้

จึงเหมาะสำหรับบุคคลทุกๆคนจะพึงปฏิบัติเพื่อละจริตทั้ง ๔

ซึ่งทุกๆคนอาจจะมีจริตข้อใดข้อหนึ่ง หรืออาจจะมีทั้ง ๔ ก็พึงปฏิบัติไปได้โดยลำดับ

และสำหรับผู้ที่ปฏิบัติได้ทั้งทางสมถะและวิปัสสนา

ที่เรียกว่าเป็น สมถะยานิก มีสมถะเป็นยาน คือยวดยานพาหนะ

วิปัสสนายานิก มีวิปัสสนาเป็นยาน และเป็นไปเพื่อละวิปัลลาสทั้ง ๔ ประการ

คือความสำคัญหมายที่ผิดทั้ง ๔ ประการ ดังที่กล่าวมาแล้ว

ต่อไปนี้ก็ขอให้ตั้งใจฟังสวดและตั้งใจทำความสงบสืบต่อไป

 

*

 

• < ต่อไป
• ต่อไป >